ब्लग र ब्लगिङ्का कुरा
![]() |
लेखकः सन्दिप निरौल |
परिचय
आफ्नो विचार वा सिर्जना विश्वभर फैलिएको सूचनाको सञ्जालमा मार्फत बाड्नका लागि ब्लग अहिले विश्वभरि नै प्रयोग गरिदै आइएको छ । ब्लगको यकिन परिभाषा छैन् । तर शव्द निमार्ण प्रकृया हेर्दा, ब्लग (Web + Log) जोडिएर बनेको वेबलगको छोटो रुप हो । वेबको अर्थ इन्टरनेट र लगको अर्थ डायरी हो । ब्लग, वि–ब्लग, वेबलग वा वेबजर्नल यी सवैले अनलाईन डायरी भन्ने अर्थ बुझाउँछ । ब्लगमा ब्लगरले आफ्ना अनुभव र अनुभुतिलाई लेखेर सवै संग बाढ्ने गर्छ । यस्ता लेखलाई पोष्ट भनिन्छ र ब्लगमा प्रकाशित भएका लेखरचनालाई ब्लगपोष्ट भनिन्छ । यसरी अनलाईनमा आफ्नो डायरी लेख्ने कार्यलाई ब्लगिङ्ग र लेख्ने व्यक्तिलाई ब्लगर भनिन्छ । ब्लगरले आफ्ना रचना वा विचार ब्लगमा राख्दै र प्रतिदिन ताजा जानकारी राख्दै व्यवस्थापन गर्नुलाई अपडेट गरेको बुझिन्छ । यो ब्लगको किसिम वा प्रयोजन अनुसार ढिलो वा छिटो गरिन्छ । तर ब्लगको चिनारी भनेको नै त्यसको नियमित अपडेट र निरन्तरता हो ।
इतिहास
इन्टरनेटको विकास संगै विश्वको सुचना प्रणालीले ठूलै फड्को मार्यो । प्रारम्भमा इन्टरनेटको पहुच सिमित थियो । सवै क्षेत्रमा इन्टरनेट पुगेको थिएन । यसको विकास आज पनि भइरहेको छ । सुचना साट्न सकिने नयाँ प्रणालीको खोजी, प्रयोग गर्न सहज बनाईदैछ । सुचना बाड्ने प्रणालीलाई पनि सुधार गर्दै र सुरक्षित बनाउँदै गईरहेको छ ।
सुरुवातका दिनहरुमा ब्लग व्यक्ति केन्द्रित थियो । सिमित व्यक्तिहरु वेबपेज डिजाईन गरेर आफ्ना कुरा त्यसमा राख्थे । सन् १९९८ मा जर्नबार्ग भन्ने व्यक्तिले यस्ता वेबपेजहरुलाई वेबलग भन्ने नाम दिए । अक्टोबर १९९८ मा व्रिउस एविल्सन नामक व्यक्तिले ओपन डायरी नामक ब्लग गर्ने वेब साईट सुरु गरे । यो पहिलो ब्लगवेबसाईट थियो जसले पाठकहरु लाई ब्लगपोष्ट पढिसकेपछि प्रतिकृया दिने व्यवस्था गरेको थियो । यसको केही महिनामै यस्ता डायरी हजारौं संख्यामा इन्टरनेटमा पढ्न सकिने भयो । त्यसपछि, ब्लग व्यक्ति केन्द्रित हुन पुगेन । यो सवैले साझा किसिमले चलाउन सक्ने भयो । ब्लगसाइटलाई पनि परिमार्जन गर्दै सजिलो पारिदै गइयो । सन् १९९९ मा ब्लगर डटकम र अन्य ब्लगिङ साइटको स्थापना भयो । यसरी ब्लगमा थप सुविधा र परिमार्जन गरियो । अनि वेब–डिजाईन वा कम्प्युटर सम्बन्धी खासै दख्खल नभएका र वेशिक कम्प्युटर शिक्षा लिएका व्यक्तिहरूले पनि सहजरूपमा ब्लगिङ गर्नथालेका हुन् । ब्लगिङ् जगतमा नयाँ क्रान्ती आएको मानिन्छ । आजकल ब्लगलाई एकैसाथ धेरै जनाले विचार राख्ने वा कुनै समस्याको समाधान खोज्ने फोरम, कर्परेट ब्लग वा ग्रुप ब्लगको विकास भएको छ ।
नेपालमा ब्लगको शुरुवात
नेपालमा ब्लगको शुरुवात कहिलेबाट भयो भन्ने एकिन इतिहास छैन । सुरुवातका दिनहरु देखि आजसम्म नेपाली ब्लगको संचालनमा प्रवासी नेपालीहरूको उल्लेख्य सहभागिता रहेको छ । यसैले पनि नेपालमा ब्लगको विकास क्रमको चर्चा गर्न सकिएता पनि ब्लगमा प्रथम ब्यक्ति खोज्न भने गाह्रो छ । २०६१ माघ १९ मा तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्र शाहले राजनैतिक कु गरी शासनसत्ता हातमा लिए । त्यस्तो राजनीतिक परिस्थितिमा मिडिया माथि सेल्प सेन्सरसीप लागू भयो । यो सरकारी नीतिका कारण केही मूल धारका मिडीयाले वैकल्पिक संचार माध्ययमको रूपमा ब्लग प्रयोग गर्न थालेका थिए । त्यसबेला मूलधारको पत्रकारितामा संलग्न रहेका केही युवा पत्रकारहरू नै प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्षरूपमा ब्लग लेख्ने कार्यमा संलग्न थिए । राजाको शासनकालमा संचार र स्वतन्त्रताप्रतिको अनुदार नीतिको कारणले तर्कालीन ब्लगरहरू जे देख्थे र सुन्थे, त्यही ब्लग मार्फत लेख्दथे । त्यसबेलादेखि ब्लग नै अतिरिक्त समाचार स्रोतकारुमा रहेको छ । मूल धारका मिडियामा कार्यरत पत्रकारहरू ब्लगिङमा क्रियाशील भएर लेखिरहँदा, नेपालमा ब्लगलाई न्यूज पोर्टलको रूपमा बुझिन थालेको थियो । पछि राजनीतिक विषय मात्र नभई, साहित्यका विविध विधामा ब्लगहरु लेखिन थाले । यसले ब्लगिङ् दुनियालाई थप आकार दियो । अहिले नेपालीहरूले संचालन गरेको ब्लगहरुमा कला, साहित्य, सूचना प्रविधि, आत्मपरक शैलीका रचना, दैनिकी, प्रेमपत्र, यात्रा संस्मरण, हास्यव्यङ्गय सम्म पाइन्छन् ।
ब्लग सेवा प्रदायक
इन्टरनेटमा विभिन्न सेवा प्रदायकले ब्लगिङ्ग सेवा दिएका छन् । यी मध्ये धेरै निःशुल्क छन् । जसमा, गुगल कम्पनिको ब्लगस्पोट र वर्डप्रेस निःशुल्क प्रयोग गर्न सकिने र ब्लगरहरु बीच चर्चित प्लेटफम हुन् । प्लेटफम भन्नाले ब्लग वा वेबसाईटमा सामाग्रि र जानकारीहरु थप्न, सम्पादन गर्न, मेटाउन सकिने प्रणाली बुझिन्छ । ब्लग सुरु गर्न मात्र एउटा ईमेल आइ. डी भए पुग्छ । कुनै सेवा प्रदायकले आफ्नै कम्पनीको ईमेल भएका लाई मात्र आफ्नो ब्लगको सुविधा दिने मापदण्ड राखेका हुनसक्छन् । जस्तै, गुगलको ब्लग बनाउन जीमेल आइडी आवश्यक पर्छ । सजिलोको हिसावले पनि गुगल ब्लगस्पोट लाई ब्लगरहरुले प्रथम रोजाई बनाएकाछन् । प्राय सवै ब्लगिङ्ग प्लेटफममा (र्वाट यु सी ईज र्वाट यु गेट | What You See Is What You Get, WYSIWYG) फिचर अर्थात, तिमी जे देख्छौं त्यहि पाउँछौं भन्ने वाक्यलाई मुल मन्त्र बनाएर कोडिङ् गरिएको हुन्छ । यसको अर्थ, ब्लगरले ब्लगपोष्ट लेख्दा वा सम्पादन गर्दा HTML Coding गरिराख्नु पर्दैन । वर्डप्रोसेसर प्रोग्राममा टाईप गरेजस्तै अक्षर सानो–ठूलो पार्न, रङ परिवर्तन गर्न, ब्लगपोष्टमा फोटो राख्न, ब्लगपोष्टभित्र फोटोको साईज घटाउन–बढाउन, भिडियो राख्न तथा र पेज ब्रेक गर्नसक्नुहुन्छ । ब्लग सेवा प्रदायकले ब्लगको डिजाईन पनि सहज रुपमा गर्न मिल्ने प्रणाली बनाएका छन् ।
ब्लग सुरु गर्ने गरिका
ब्लग संचालन गर्न चाहने जोसुकैले थुप्रै ब्लगिङ् प्लाटर्फम मध्ये आफूलाई मनपरेको वा सजिलो लाग्ने ब्लगगिङ् साईटको वेबसाईटमा गएर आफूलाई दर्ता गराउन सक्छन् । blogger.com वा wordpress.com तपाईको रोजाई बन्न सक्छन् । ब्लग दर्ता गर्ने क्रममा दर्तावालाले आफूले चाहेको ब्लगको ठेगाना के राख्ने हो सो राख्नु पर्छ । प्रायले आफ्नै नाम, अथवा ब्लगको प्रकार अनुसार राख्ने गरेका छन् । दर्ता प्रक्रिया पूरा गरेपछि ब्लग ठेगाना संसारको कुनै पनि स्थानबाट वेबब्राउजरमा हालेपछि सो ब्लगसाइट खुल्छ । यो ब्लग सुरु गर्ने सवै भन्दा सजिलो तरिका हो ।
आफ्नो ब्लग गोप्य राख्ने वा सिमित व्यक्तिलाई मात्र पढ्न दिने यो सुविधा पनि तपाई पाउनु हुन्छ । तपाई आफ्ना ब्लगपोष्टलाई छिनभरमै संसारभरिबाट हेर्नमिल्ने गरी सार्वनिक गर्नदेखि कसैले वा केहीले हेर्नमिल्ने गरी बनाउन सक्नुहुनेछ ।
व्लग अन्य किमिले पनि सुरु गर्न सकिन्छ । यसमा वेबपेज सम्बन्धि ज्ञान चाहिन्छ । यो खर्चिलो हुन्छ र असुरक्षित हुनसक्छ ।
ब्लग ठेगाना
निशुल्क ब्लग ठेगानामा, ब्लग सेवा प्रदायकको नाम पनि जोडिन्छ । तपाई आफ्नै वेब ठेगाना किन्न सक्नुहुन्छ । उदाहरणका लागि, मैले चलाउने गुगल ब्लगस्पोट ब्लागको मूल ठेगाना meozone.blogspot.com हो । यसमा जोडिएको ब्लस्पोटले यो ब्लग, blogspot.com मा दर्ता गरिएको थाहा हुन्छ । अहिले मैले आफ्नो ब्लगलाई वार्षिक डलर खर्च गरेर नेपालको टप लेभल डोमेन, sandipn.com.np बनाएको छु ।
ब्लगिङ् गर्दा ध्यान दिनुपर्ने कुराहरु
१. सकेसम्म सिर्जनात्मक लेखलाई मात्र स्थान दिनुहोस् । साभार जानकारी जस्तै समाचार पोष्ट गर्दै हुनुहुन्छ भने लिङ्क ब्याक गर्न नबिर्सुहोला । अरुको रचना चोरेर नकरात्मक ख्याति नकामाउनुहोस् ।
२. ब्लगपोष्टका शीर्षकहरू छोटा र आकर्षक बनाउनुस् । शीर्षक नदोहोर्याउनुस् । शीर्षक लेख सुहाउँदो भए नभएको मुल्याङ्कन गर्नुहोस् ।
३. ब्लगपोष्टको प्रस्तुतिमा ध्यान दिनुहोस् । कुरा र अनुच्छेद दुवै छोटा र विषय केन्द्रित राख्नुहोस् । आफ्नो ब्लगको मूल उदेद्दय पहिचान गर्नुहोस् ।
४. पाठक बढाउँन अरूका ब्लगपोष्टहरू अध्ययन गर्नुहोस् र प्रतिक्रिया दिनुहोस् । तपाईंले अरूको पोष्टमा जति प्रतिक्रिया दिनुहुन्छ, त्यति नै तपाईंको पोष्टले पनि प्रतिक्रिया र पाठक पाउने सम्भवना रहन्छ ।
५.पाठकहरूसित नियमित अन्तरक्रियामा रहनुस् र उनीहरूले दिएका प्रतिक्रियालाई खुला दिलले स्वागत् गर्नुहोस् ।
६. ब्लगलेखनलाई नियमित बनाउनुहोस् । अनियमित ब्लगरलाई अरु पाठक र ब्लगरहरुले ध्यान नदिन सक्दछन् ।
७. आफ्ना लेखरचनालाई समाजिक संजालको प्रयोग गरि धेरै जनामा बाड्नुहोस् । यसो गर्दा तपाइंको पोष्टका पाठकसंख्या बढ्ने सम्भवना रहन्छ ।
८. समय सापेक्षित लेखरचना र पढ्दा फाईदा हुने कुराहरु लेख्नुहोस् र बाढ्नुहोस ।
व्यवहारिक पक्ष
टिम ओरिल्लीले सात बुँदे, ब्लगर आचर संहिताको प्रस्ताव गरेका छन् ।
१. ब्लगमा प्रकाशित हुने आफ्ना शब्दको मात्र नभई, प्रकाशित गर्न अनुमति दिएको पाठकहरुको प्रतिकृया पनि जिम्मेवारी लिनुपर्ने ।
२. दुर्वचनयुक्त प्रतिकृया आएमा आफ्नो सहन शक्ति बनाइरहनुहोस् ।
३. अपरिचित भएर दिईएका प्रतिकृयालाई निषेध गर्नुहोस् ।
४. कुनै व्यक्तिले ब्लगमा विषय भन्दा भड्किलो र असान्दर्भिक प्रतिकृया दिएको त्यसलाई ध्यान नदिनुहोस् ।
५. वार्तालाप अफलाईन बनाउनुहोस्, र जवाफदेही बनाउनुहोस्, अथवा यस्तो परिस्थिति सम्हाल्न सक्ने मध्यस्थ खोज्नुहोस् ।
६. कसैले गलत आचरण देखाईरहेको भए उनीहरुलाई बताईदिनुहोस् ।
७. अनलाईनमा कुनै पनि त्यस्तो कुरा नभन्नुहोस् जुनकुरा तपाई प्रत्यक्ष व्यक्तिलाई भन्न सक्नुहुन्न ।
Happy Blogging :)
Good article!
ReplyDeleteI think the code of ethics is globally valid.
Happy Blogging!!!
उपयुक्त जानकारी सहितको लेखका लागि यहाँलाई हार्दिक धन्यवाद ।
ReplyDeleteThis comment has been removed by the author.
ReplyDeleteThanks for this short information.
ReplyDeleteThis comment has been removed by the author.
ReplyDelete